Riga, dag 3: kim?

Ten zuiden van de oude binnenstad van Riga ligt het Spikeri district, een gebied dat door zijn bijzondere architectuur sinds 1996 op de Unesco erfgoedlijst staat. Tegenwoordig is de wijk het cultuurcentrum van de stad, met restaurants, cafés en winkels die gevestigd zijn in de gerenoveerde oude panden. De beeldende kunstliefhebber kan terecht bij kim? (afkorting voor kas ir māksla?= wat is kunst?), een galerie die een onderdeel is van het Latvian Museum of Contemporary Art en een grote verscheidenheid aan activiteiten op het gebied van hedendaagse kunst biedt. Naast het creëren van een internationaal podium heeft kim? ook een educatief doel. Door middel van lezingen, publicaties, performances en residencies wil kim? haar publiek informeren en de discussie over en interesse in hedendaagse kunst stimuleren.


Paul DeMarinis, The Messenger.

Paul DeMarinis, The Messenger.

Via het trendy Meta-Kafe, een café/restaurant/boekwinkel, kom ik in de eerste van de drie vertrekken van kim? terecht waar een ruimtevullende installatie van de Amerikaanse kunstenaar Paul DeMarinis te zien is. Het werk The Messenger bestaat uit drie delen en ieder deel bestaat weer uit de 26 letters van het alfabet. Via een computer worden de persoonlijke e-mails van de kunstenaar uitgespeld door de letters, die in de verschillende vormen bewegen, oplichten of worden uitgesproken. Hoewel de installatie in eerste instantie over communicatie lijkt te gaan, gaat het juist over het gebrek of het verlies ervan: het systeem kent geen geheugen of begrip van de berichten die het weergeeft. Zoals zoveel berichten verdwijnen in het niets van de elektronische snelweg, zo vormt de installatie van DeMarinis het eindpunt van berichten die de halve wereld over zijn gegaan.

Iveta Vaivode & Alexander Gronsky


Iveta Vaivode & Alexander Gronsky

In een aansluitende ruimte bevindt zich het fotografische werk van Iveta Vaivode & Alexander Gronsky. De foto’s tonen het landschap net buiten de stad, een gebied dat stad noch platteland is. Dergelijke thematiek is niet nieuw; iets dat ook nog eens wordt bevestigd door het feit dat de kunstenaars in eerste instantie onafhankelijk van elkaar werkten, Gronsky in Moskou en Vaivode in Riga. Opvallend is dat de randgebieden van beide steden niet van elkaar te onderscheiden zijn en dus een bepaalde algemeenheid van de clash tussen mens en natuur weergeven. Ten slotte zijn de foto’s in zware, klassieke lijsten geplaatst die de landschappen een poëtisch karakter geven en een relatie leggen met de romantische landschappen uit de schilderkunst.

Evelīna Deičmane

In weer een derde, afzonderlijke ruimte is het werk van Evelīna Deičmane te zien, een van de twee kunstenaars die tijdens de afgelopen biënnale van Venetië Letland representeerde. Een beetje eenzaam staan de niet bijzonder indrukwekkende werken in de ruimte verspreid. Volgens het begeleidende tekstje gaat het werk over ‘changes in the states of nature and human beings. The interaction between them.’ Ik vraag me af waarom, maar het werk nodigt niet uit om hier lang over na te denken.

Kim? is een inspirerende plek in een evenzo inspirerende omgeving. Maar ondanks de indrukwekkend snelle start die het initiatief heeft gemaakt is het nog wel voor verbetering vatbaar. Zo vind ik het jammer dat de drie ruimtes geheel onafhankelijk van elkaar zijn ingericht en er niet gekozen is voor een meer samenhangend geheel dat een krachtiger statement over de positie van kim? zou kunnen maken en waardoor hun identiteit in de (internationale) hedendaagse kunstscene beter gearticuleerd zou kunnen worden. Echter denk ik ook dat er geduld geboden is: kim? heeft al plannen een extra gebouw te betrekken en onafhankelijk van het museum te worden. Zo willen ze hun eigen weg inslaan en Riga op de hedendaagse kunstkaart zetten.

Riga, dag 2: Exhibition Hall Arsenāls

In eerste instantie doen de kunstwerken in de Exhibition Hall Arsenāls sterk denken aan die in het Naive Art Museum van de vorige dag. De ruime tentoonstellingsruimte is druk ingericht en tussen de kunstwerken zijn ook door niet-kunstenaars gemaakte objecten te vinden. Echter, bij nadere inspectie blijkt dat er wel degelijk een gedachte achter het geheel zit. De tentoonstelling, waarvan de titel vertaalt als Golden Works, onderzoekt namelijk de materiële en spirituele eigenschappen van goud. Het idee van de tentoonstelling is gebaseerd op de documentaire film Latvian Gold, waarin verteld wordt hoe de huidige goudreserve van Letland bestaat uit de donaties die vorige generaties Letlanders hebben gedaan. Naast de evidente verwijzingen van het edelmetaal naar spiritualiteit (zoals in iconen) en macht, verwijst het materiaal in Letland dus ook naar een nationaal trots en onafhankelijkheid. Daarnaast staat het symbool voor de onzelfzuchtigheid van de mensen die hun kostbaarheden hebben gegeven voor hun idealen: voor een land dat zo hard is getroffen door de financiële crisis dat sommigen vrezen voor een annexatie door Rusland geen onbelangrijk gegeven. Maar, goud verwijst ook naar oneindigheid, naar vuur en de zon. In het christendom verwijst het naar het licht van God en in de alchemie valt het doel van het creëren van goud samen met het verkrijgen van absolute wijsheid en onsterfelijkheid. Goud is kortom meer waard dan zijn marktwaarde in geld. Om al deze kanten van goud te belichten bestaat de tentoonstelling uit een verzameling objecten van de zestiende eeuw tot nu, van medailles tot een achttiende eeuwse Buddha, van naïeve schilderkunst tot een goudstaaf die speciaal voor deze tentoonstelling aan het museum is geleend. Misschien een beetje teveel ‘bling’ voor mijn smaak, maar desalniettemin een zeer ‘rijk’ geheel.

Dania Dagnija, Gentlemen and bulls, 2008.

Juris Putrams, Epilogue, 2010.

Andris Vitolins, Somewhere Between the End and the Beginning, 2010.

Riga, dag 1: Naive Art Museum of Latvia

Het leuke van landen zoals Letland is dat je altijd plekken kunt vinden die je nooit in een overgeorganiseerd land als Nederland zou tegenkomen. Het Naive Art Museum of Latvia in het noordelijke havengebied Andrejsala in Riga is daar een mooi voorbeeld van. In het verlaten gebied, waar het voor de crisis nog wemelde van de clubs en bijbehorende jongeren, staat een vervallen gebouw. De met graffiti beschilderde buitenkant geeft niet veel hoop voor wat er binnen te zien is. Vol scepticisme stap ik een ruimte in waarvan de geur van het hout waar het gehele interieur uit opgetrokken is mij meteen een aangenaam, huiselijk gevoel geeft. De ‘naïeve’ kunst van de overwegend Russische kunstenaars is vrij onbedachtzaam uitgestrooid over de verschillende ruimtes. Terwijl ik door het verlaten museum loop, probeer ik te benoemen wat het is dat, ondanks de vaak technisch mindere kwaliteit van de werken, mij zo boeit. De directheid, de oprechtheid van de maker die zo onverborgen tentoon wordt gesteld. Hier zijn geen bijbedoelingen, geen diepe betekenissen die verwijzen naar iets anders dan het leven zelf. Gek genoeg is het ook deze zuiverheid in intentie die het werk iets magisch, iets spiritueels geeft en altijd weer intrigeert.

De comeback van mister Motley

A man is already in heaven. It's kind of nice and calm although he still keeps his life-long fear of dying one day.
Nedko Solakov, tekening uit 99 Fears.

A little fear was trying to do his job – spreading fear vibes around!

Een kleine angst doet ook maar gewoon zijn werk, merkt Nedko Solakov op in een van zijn 99 tekeningen over Fears. Je krijgt medelijden met dat kleine frotje angst.

In een andere tekening is de angst een jasje, of als een tas die we de hele tijd met ons meedragen. We kunnen die angsten ook even in een stoel achterlaten om te gaan dansen. Ze wachten wel op ons. ‘We will collect the fears back later.’

In de komende mister Motley wordt de emotie angst onderzocht. En hoe die te overwinnen. Zijn kunstenaars dapperder mensen dan andere mensen? Is lef een onderdeel van het kunstenaarschap?

Heb je wel eens een werk gemaakt met een persoonlijke angst als basis? Heb je een mooi verhaal over hoe je als kunstenaar je angst hebt overwonnen ten behoeve van het werk? Stuur een afbeelding van het werk en je verhaal op naar hanne@mistermotley.nl

http://www.mistermotley.nl/ Nu al on line!

Johannesburg Art Gallery

Snowwhite van Bernie Searle

Snowwhite van Bernie Searle

zaal met moderne kunst

Jackson Hlungwan

Jackson Hlungwan

Rondom  de Johannes Art Gallery staan grote hekken, het museum grenst aan de wijk Jouburg waarvan wordt gezegd dat het zelfs gevaarlijk is om er met een auto doorheen te rijden. In deze wijk zijn veel vluchtelingen uit Mozambique ingetrokken en het is armoe troef. Toch is het in het museum even rustig en statig als in elk ander museum met het verschil dat we hier onmiddellijk worden aangesproken door een opmerkelijk goed geklede zwarte jonge man, Sabelo, die er werkt als gastheer en gids. Hij heet ons welkom en vertelt ons wat er allemaal te zien is. Linksaf begint de vaste collectie, we belanden we in een fantastisch outsider kabinet van Jackson Hlungwani, lid van de Afrikaanse Zionistische kerk, de kerk die de eigen Afrikaanse gebruiken en rituelen integreerde met de Christelijke ideeën en in Zuid Afrika ongekend populair is. Hlungwani ’s denken kent geen conventionele grenzen en hij hakt van hout een voetballende Jezus, een crucifix met onaffe einden, Eva wordt geboren uit het hoofd van Adam (een grote lompe asymmetrische figuur) en de heilige geest is een dikke vette duif aan een touwtje. Het werk is gedreven en kent in al z’n vrijheid toch het duidelijke doel van het verkondigen van de Christelijke boodschap. Zo is er ook een vreemd vliegtuig om het onrecht mee de hemel in te schieten wat toch ook een mooie manier is om te zeggen dat het zo wel genoeg is geweest. De geschiedenis van Zuid Afrika kent zoveel onrecht dat  het bijna onmogelijk om weer nader tot elkaar te komen.

In het museum is van alles wat, oude schilderkunst waar geen lijn in te ontdekken valt (Delacroix naast Permeke), er is een verzameling waaiers in een kast naast een zaal met traditionele trommels en moderne kunst uit het eigen land. In de kelder in de expositie ‘Goya in the Township’ die verslag doet van de rol die zwarte kunstenaars hadden in het aanwakkeren van het zwart zelfbewustzijn ten tijde van de apartheid. Snowwhite van Bernie Searle is een van de weinige videowerken en laat de kunstenaar zien die langzaam wit wordt doordat er simpel meel over haar heen valt. Vervolgens kneedt ze het meel met water alsof ze een brood of pizza gaat maken. De vreemd magische beelden betrekken je in een duister ritueel dat je in betekenis ontgaat, zoals  je in Zuid Afrika voordurend geen grip hebt op de situaties omdat je voortdurend de buitenkant van alles ziet en geen kennis hebt om goed te duiden. De criticus Liese van der Watt noemt haar werk ‘an aesthetics of disappearance’  en wijst er op dat het veel meer omvat dan een simple verwijzen naar de apartheidspolitiek uit het verleden:  Searle refuses to position the self in any conclusive way; it is a strategy of in/visibility that enacts her/our struggle for identity by avoiding fixity. En deze boodschap knoop ik goed in mijn oren als ik weer buiten kom en om me heen kijk. Veel ontsnapt me als toerist.

Vrouwen in het museum van Maputo

Reinata Sadimba

Reinata Sadimba

Sao Paixao

Sao Paixao

Een schilderij van Roberto Chichorro in het museum van Maputo

Eenmaal per jaar organiseert het museum in Maputo een expositie van vrouwelijke kunstenaars, op dit moment zijn dat Reinata Sadimba en Sao Paixao. Borduursels in lijstjes, feestelijk en in verrassend verschillende stijlen, en keramieken mannetjes en vrouwtje, lieve gremlins met een touch van de Makonde traditie. Opvallend veel werken zijn al verkocht, aan particulieren en aan het museum zelf.

De geschiedenis van Sadimba (1945) is uitzonderlijk, een vrouw die tegen alle tradities in haar eigen weg is gegaan. Ze groeide op in een klein Makondedorp in het noorden en net als andere vrouwen leerde ze pottenbakken om schalen en kommen te maken voor gebruik in huis. Ze nam de vrijheid om haar potten wat eigener te maken en  bedacht voor haar eigen plezier de beeldjes waar haar huis langzamerhand overvol mee raakte.  Sadimba ontwikkelde zich tot kunstenaar. Ze kreeg er naam mee en verkocht haar werk al was haar eerste expositie pas in 1992. Haar oudere werk staat ook in de gewone museumopstelling. In het dorp werd haar carrière minder gewaardeerd. In de wandelgangen wordt gefluisterd dat haar succes als kunstenaar de oorzaak van haar scheiding is. Nu woont ze alleen in een van de bijgebouwen van het Museu de Historia Natural, waar ze ook haar atelier heeft.  Nog steeds spreekt ze alleen haar eigen taal en geen Portugees of Engels.

Paixao is een heel ander verhaal. Zij is Portugese en reist heen en weer tussen de beiden landen. De borduursels zijn een hommage aan de grote kunstenaars van Mozambique: Roberto Chichorro, Malangatana. Helemaal van deze tijd heeft ze hun werken als voorbeeld genomen en steekje voor steekje nageborduurd. Daarnaast hangen er een aantal zwart wit borduursels gebaseerd op grafiek uit Mozambique. Die grafiek kent ook weer een eigen geschiedenis. Traditioneel ging het in de Makondekunst om maskers en houtsnijwerk, mannendingen dus. In 1979 passeerde de Zwitserse kunstenaar Maja Zurcher het plaatsje Nandimba en besloot om er workshops in  houtdrukken te geven aan de houtsnijders  van het dorp. Het idee erachter was dat de goedkope oplagen in grafiek makkelijker te verkopen waren. Met name Matias Ntundu raakte in de ban van de nieuwe mogelijkheden: ‘I can express through wood engraving lived lived situations to which I would not be able to give form in sculpture’. Een heel nieuw genre ontstond door de gepassioneerde workshops van Maja.  Toen zij in 1997 stierf verbleekte de droom van Matias om door te breken maar toch bleef hij aan het werk in Nandimba. In de expositie Arte Makonde in Maputo in 1999 was weer nieuw werk van hem te zien.

Nu op dit moment in de kunstwereld niet Westerse kunstenaars zich spiegelen aan de Westerse kunst om hun plek te veroveren in de kunstwereld draait Paixao de rollen om. Zij maakt bijna nederig een pas op de plaats en geeft de grote kunstenaars van Mozambique een hommage. In de borduursels van de grafieken ontstaat er door de speciale voorgeschiedenis een extra laag, voor de tweede keer is het een vrouw die het werk van de Makonde mannen  weer een nieuw gezicht geeft. En ditmaal gebruikt de kunstenaar weer de meer volkskunstachtige techniek van het borduren.  

Hanne Hagenaars, hoofdredacteur  mister Motley

Nucleo de Arte, Kunst in Maputo 2

atelier bij Nucleo de Arte

Mucavele aan het werk

sculptuur van Fiel dos Santos

opstelling in tentoonstellingsruimte Nucleo de Arte

 

De kunstenaarsclub

De Nucleo Arte is een soort kunstenaarsclub, een hele leuke plek, waar kunstenaars samen werken en een tentoonstellingsruimte beheren. De expositieruimte hangt vol verse kunst, die duidelijk op zoek is naar een ander pad. Ik loop rond en kijk en kijk. Wat zou ik willen kopen, eigenlijk niets, ik zie ongeschoold werk zonder het frisse, eigene van de traditie. De schilderijen zoeken aansluiting met de moderne stromingen maar het ontbreekt nog aan een eigen spirit. Sculpturen zijn met handen en voeten verbonden met de traditie maar dan zonder het ongekende vakmanschap dat de oudere generatie  inzet.

In de ateliers ernaast, een afgescheiden plek in de open lucht, zitten de mannen rond een tafel en lachen en kletsten met elkaar. Ik spreek Fiel dos Santos, een jonge gedreven kunstenaar van houtfiguren die het liefst nog een opleiding zou gaan volgen om verder te komen. Mucavele, een van de grote mannen hier, is aan het werk, hij drinkt een fanta en eet een broodje terwijl hij verder werkt aan een blauw  abstract landschap. Hij niet erg toeschietelijk: ‘jullie journalisten gebruiken ons, dat is niet goed voor de kunst’. Het gesprek komt niet echt op gang. Ik vraag een van de andere kunstenaars, Nino, of ik zijn werk mag zien. Onwillig loopt hij mee. Zijn ijzersmeed sculpturen verschillen niet zo heel veel van wat ik op straat te koop zie. ‘Wanneer besloot je kunstenaar te worden?’, vraag ik hem.  ‘Something inside me, artists never choose to be an artist’.  Ook hij heeft geen opleiding gevolgd, dat is ook niet nodig, volgens hem,  want het werk komt van binnen uit, zijn ziel spreekt. Nino exposeerde al eens in Amsterdam, in galerie 23.

Het is logisch dat deze kunstenaars niet staan te trappelen om iedere toerist die binnen komt lopen tekst en uitleg te geven. Maar het is jammer dat de eigen kring blijkbaar genoeg is en het cliche dat ‘wat van binnen uit komt, goede kunst oplevert’ hier nog volop feest viert. ‘This is not art from school, it is mine’, zegt Mucavele. 

Hanne Hagenaars, hoofdredacteur mister Motley