Club Mama Gemütlich van Christiaan Bastiaans, Een expositie als een verstilde implosie
Op de avond van de millenniumwisseling vraagt de interviewer aan hoogleraar Nico Frijda wat volgens hem de emotie van de 20e eeuw is, en Frijda noemt zonder aarzeling de impuls tot destructie, met als vanzelfsprekend daaraan vastgeplakt het verdriet. Met champagne werd dus ook het bloed van de afgelopen honderd jaar weggespoeld. Veel van dat geweld, met name in Afrika, vond plaats onder minimale aandacht van de rest van de wereld en dat zijn precies de gebieden waar Christiaan Bastiaans veelvuldig naar toe is gereisd met als doel de betrokkenen te ontmoeten, daders en slachtoffers, om zo het onmogelijke te begrijpen. Als kunstenaar maakt hij de gevolgen van het geweld tot kern van zijn werk. Zijn fantastische expositie Club Mama Gemütlich is een samenvatting van twintig jaar werk, met tekeningen, sculpturen (de verschijningen) en een film (onder dezelfde titel) waarin Jeanne Moreau de hoofdrol speelt.
‘Als je dan ziet hoe deze mensen toch weer doorgaan, de moed hebben om verder te leven, dan moet je daar zelf ook iets tegenover stellen’, verklaarde Bastiaans zijn werk. In Club Mama Gemütlich overheerst de stilte, als het enig mogelijke antwoord van de kunst op al dat geweld, een stilte waarin je als individu beseft dat kunst zich onttrekt aan meningen en discussies, een stilte van meevoelen en empathie. De naam Club Mama Gemütlich, als plek van troost, heeft zijn oorsprong in de bars in Japan waar de barvrouw een speciale opvangfunctie heeft, daar kan de ‘salaryman’ z’n verhaal kwijt en de barvrouw luistert. De vreemde naam levert een ongemakkelijk ‘veilig’ op en de woorden in verschillende talen leveren ook een plek van vele nationaliteiten op.
Tegenover de explosie van geweld staat Christiaan als kunstenaar, alleen, luisterend, kijkend en hij doet verslag. Zoals in de tekening waarin een strijder van het rebellenleger een geitenbout op zijn hoofd heeft gebonden waar de vliegen omheen zoemen. Door het agressieve onberekenbare gedrag van de soldaten kon Bastiaans onmogelijk een foto maken maar ‘s avonds maakte hij de tekening van deze bizarre scene, die nu op de expositie te zien is, te midden van al die andere aangrijpende situaties. Een stille reporter, zonder oordeel, meevoelend.
Het is alsof Bastiaans het geweld in evenwicht wil brengen door het te omringen met stilte, een intense stilte die reflecteert op het gebeurde. In tekeningen wordt het realisme van de foto’s weggetekend, alles is onderhuids, verstild. Schrijnend. Bastiaans vergeleek zijn expositie met die van Folkert de Jong, op dit moment te zien in Groningen, als het Kabuki theater tegenover het Noh theater, het een richt zich met kracht naar buiten terwijl het Noh theater meer naar binnen gaat.
Club Mama Gemütlich is een project dat tegen grenzen duwt, gevaarlijk, want schoonheid vinden in de ellende van anderen is op het randje van acceptabel. Maar de schoonheid in het werk van Bastiaans poetst niets weg, maakt niet soepel wat alleen maar schor en stroef is, maar maakt het mogelijk om er naar te kijken.
In de film die in het midden van de tentoonstelling wordt getoond in een groene legertent speelt Jeanne Moreau de rol van La Vivre. Ze draagt een statige jurk van glanzende witte stof waarin slogans van de hulpverleningsorganisaties zijn geweven, wit in wit alsof de woorden erin zijn geblazen. De stof is door Bastiaans bedacht, de jurk is een ontwerp is van Corné Gabriel. Aanvankelijk zou de jurk een kap krijgen, maar dat veranderde richting vlinder, dat werd te ingewikkeld en nu heeft de jurk een hoge rondlopende kraag als een strik. Een vreemd feestelijke jurk in een nachtclub die geen nachtclub is, al hangen er in één scene gekleurde lichtjes, een onbestemde pleisterplaats.
De film wordt gedragen door stilte. De 7 scènes zijn bevroren in hun beweging, tableaux vivants waar de camera langs glijdt, begeleid door stemmen die klinken als de mantra’s van mediterende monniken: reeksen woorden, ritmisch benoemend en bezwerend.
Niemand kan de stilte beter acteren dan Jeanne Moreau. Manon de Boer schreef over haar rol in La Notte van Antonioni: her silent face occupies a space between the viewer and the story unfolding around her that reminds me of the blank white spaces between paragraphs in the books of Marguerite Duras, a space or silent that speaks. Het is bekend dat Moreau en hekel heeft aan method acting, haar spel ontstaat vanuit het moment van concentratie. In Club Mama Gemütlich communiceert ze in de gebarentaal van de doven, ze maakt heel langzaam en bedachtzaam de precieze gebaren. In opperste concentratie. Christiaan Bastiaans leerde eerst zelf de gebarentaal om het vervolgens Jeanne Moreau te kunnen voordoen, iedere avond in een hotel nabij de set.
‘Haar ingehouden kracht.. Ze heeft niet zoveel nodig, ze begreep meteen als ik iets wilde, verstild met op het laatst meer dramatiek, ze gaat uit van hoe de regisseur het wil.’
Het is niet nodig om de gebaren precies te kunnen lezen, evenmin als het mogelijk is om de reikwijdte van de woorden te kunnen begrijpen. De betovering werkt, en je wordt meegevoerd naar die onbekende plek waar maskers emoties verbergen, waar de tijd is stilgezet zodat de beelden zich kunnen vastzetten in je geheugen. Bezwerende teksten, een helend ritueel.
De eerste beelden van de film tonen witte geweven stof als dik verbandgaas met daarover heen in een streep de woorden; Virus burnt a hole in time. Alsof geweld een ziekte is die valt te genezen. Yoshi Oida doet de stem van Cyto Kine, een cytokine is een proteine die een rol speelt in de immuunafweer.Rutger Hauer is Molecular Scarlet. Onder de huid begint de genezing, La Vivre troost met gebaren.
Um nur noch zu leben.
Hanne Hagenaars, hoofdredacteur mister Motley
Geen opmerkingen:
Een reactie posten