zondag 1 november 2009

In gesprek met Jeanne Moreau over Club Mama Gemutlich van Christiaan Bastiaans






In gesprek met Jeanne Moreau over Club Mama Gemutlich van Christiaan Bastiaans: I was just obedient.

Tegenover me aan tafel zit Miss Moreau, zoals ze graag wordt aangesproken, ze verontschuldigt zich dat ik heb moeten wachten, en ze legt uit dat ze niet zozeer moe is maar dat ieder persoon met wie ze in gesprek gaat anders is en een eigen benadering meebrengt. ‘Tussendoor heb ik even rust nodig want  ieder gesprek is weer een nieuwe wereld waar ik in binnen stap. En ik wil niet steeds dezelfde dingen zeggen’.

Ze houdt van de kleuren van de roze en paarse bloemen die ik heb meegenomen en weet zelfs hun naam: lathyrus. En ik geef haar de mister Motley waarin werk van Christiaan Bastiaans is gepubliceerd. ‘Ik lees veel maar dan romans en boeken over filosofie. Ik ben niet zo gewend aan deze kunsttijdschriften. Mooi formaat.’

Heeft u een speciale band met hedendaagse kunst? 

Nee, Ik heb een speciale relatie met de wereld waar we in leven, en dat is hedendaags. Kunst is de reflectie op wat er in de wereld omgaat. Het werk van Christiaan gaat over deze wereld. Ik wist eerst niet zoveel over zijn achtergrond maar na het lezen van de tekst in de catalogus begrijp ik meer, over zijn veelkleurige culturele afkomst, zijn moeder, zijn vader en de periode van kolonisatie. Over zijn zoektocht, de manier waarop hij rondtrok en weer verder ging. De tocht door Nieuw Guinea die die zijn vader als spion voor de Nederlandse geheime dienst  maakte in 1944 en die Christiaan opnieuw ondernam maar dan in tegengestelde richting, in een poging om het te begrijpen. En ook al vindt hij niets, toch vindt hij iets want als je met zoveel nieuwsgierigheid op zoektocht gaat dan kom je altijd met iets bijzonders thuis. Het gebaar om een werk te maken en het dan vervolgens in brand te steken en achter te laten, en weer door te gaan, dat vind ik moedig.

Christiaan is zo betrokken bij de vaak moeilijke omstandigheden waaronder mensen moeten overleven. Tijdens zijn reizen naar oorlogsgebieden tekent hij om vast te leggen en te denken en daar ligt de bron van de film Club Mama Gemutlich.

Denkt u dat kunst een speciale rol heeft in relatie tot deze wereld?

Tijdens deze gesprekken vandaag dacht ik over wat nu de schoonheid van kunst is. Kunst is niet militant, politici zijn militant, politici doen dingen, zeggen dingen, en vertellen mensen wat goed voor hen is. Kunstenaars doen dat niet, die volgen. Christiaan volgt zijn vader, en in plaats van de dingen op een grove manier te tonen, zoals we dat op foto’s en televisie zien of in documentaires die de oorlogen volgen, met dode lichamen, huilende vrouwen en hongerende kinderen, heeft hij een manier van zeggen in zijn sculpturen, we noemen het sculpturen, die juist de lichamen doet verdwijnen en hen zo aanwezig laat zijn, juist in hun afwezigheid. Het is alsof je hun ziel, hun pijn en de schoonheid op hetzelfde moment ervaart, zelfs in de meest donkere gedaanten; die donkere figuur dat is zeker een strijder, misschien is hij een van de moordenaars, dat is mogelijk. Een van de silhouetten heeft kleine zakjes hangen op de schouders, een ander iets wat lijkt op een geweer, we zien figuren granaten dragen, om zichzelf te doen exploderen om zo andere mensen te kunnen doden. Toen ik die verschijningen, zoals Christiaan ze noemt, bekeek en wat rondliep door de expositie maakte een van die figuren een kleine beweging en ineens was er een immense grote figuur in zwart en wit, die in de ruimte bewoog waarvan ik vervolgens de voorkant zonder een gezicht zag. Zo indrukwekkend.

It is so provocative.

Misschien zullen sommige mensen het werk afwijzen omdat het niet figuratief genoeg is, maar sommige mensen willen het gewoon ook niet begrijpen. Maar als je je gevoel opent dan zie je schoonheid. Het bevat een stilte die levend is, niet rigide als een kadaver maar een bewegende stilte. 

In de film speelt Jeanne Moreau La Vivre, een vrouw die middels de doventaal communiceert en zo heelt en troost brengt. Hoe was het om in stilte te acteren?

Ik acteerde niet, ik volgde slechts de gebaren, ik dacht niet na over het karakter, dat doe ik nooit. Christiaan gaf ons voortdurend het gevoel dat we het spel in onze macht hadden, hij voelde aan wat we als acteurs nodig hadden. Ook de andere spelers, ook al spraken ze niet, waren betrokken, aanwezig en gelukkig. Er was geen sprake van geduld of ongeduld, het was betoverend.

Was het anders om in een kunstproductie te spelen dan in een speelfilm?

Een film kan natuurlijk evengoed een kunstwerk zijn maar daar heb je altijd een verhaal van begin tot het eind. Soms begin je met spelen in het midden van de vertelling en eindig je met het begin. Maar er is een constructie en dus moet je voortdurend voor ogen houden in welk deel je bent.  Het spelen neemt  zo’n zes tot acht weken in beslag. Het is heel anders. Mama Gemutlich was niet zozeer een uitdaging maar meer een open verwachting. De opnamen vonden in totaal vier dagen plaats en op dat moment ontdekte ik het materiaal dat hij gebruikte, ik zag de jurk en ontdekte welke make-up Christiaan in gedachten had. Ik vond het prachtig, ik was in voor alles. Het hele proces verliep stapsgewijs. Ik ontmoette Christiaan in januari en we hebben als eerste de stem, de voice over, ingesproken in Parijs. Ik wist niet  hoe het zou worden, met de andere stemmen en de enscenering. De film heb ik nog niet gezien.

Wat voor een regisseur is Christiaan Bastiaans?

Hij vertelde me over de gebaren en hoe hij het wilde, I was just obedient. Hij is een speciaal persoon en een groot kunstenaar. Weet je, sommige kunstenaars zijn groots maar onaardig, dat gebeurt. Er zijn grote schrijvers en soms verzucht je dan, ik wou dat ik hem had ontmoet had, maar anderen reageren dan met: wees maar blij van niet. Het is ook een persoonlijk iets dat per keer anders kan zijn. Ik ben ervan overtuigd dat Picasso naar sommige mensen heel charmant is geweest en verschrikkelijk voor anderen. Christiaan is een heel dierbaar persoon.

Wat deed u besluiten om mee te doen aan deze productie?

Dat kwam door zijn aanwezigheid, toen ik zijn ogen zag. De energie in dat kleine lichaam, en dan bedoel ik de fysieke energie. Christiaan stuurde me een boek over het stuk dat hij in Japan had gedaan, en dat sprak me enorm aan, ik ben gevoelig wat betreft Japan, ik kom daar al sinds 1960, werk er geregeld en heb er veel vrienden. We hebben samen veel gemeen, Pasolini, Fassbinder, en een schrijver als Mallarme.

In Les Valseuses is het ook een oudere dame die de wereld zachter maakt. Is het makkelijker om troost te brengen als je ouder bent, maakt ervaring je milder?

Jeanne Moreau is het echter niet eens met deze vergelijking:  In Les Valseuses gaat het om een echt persoon in de echte wereld, dat is anders.  La Vivre, brengt troost in de wereld maar misschien is ze niet echt, misschien is niemand in Club Mama Gemutlich echt, misschien is het een dagdroom. Het is ook niet surrealistisch, het is een kunstwerk zonder enige context, totaal op zichzelf. Dat is waarom het zoveel oproept. Het  is absurd, een absurditeit die de andere kant laat zien, a world in itself. Het is als muziek, het heeft een bezwerende werking.

En Christiaan heeft u een beetje betoverd?

Ja en ik ben blij dat hij dat deed, dat is wat ik verwacht van mensen, het voedt mijn leven, het maakt mijn nieuwsgierigheid wakker.

Hanne Hagenaars, hoofdredacteur mister Motley


De film "club Mama Gemutlich' staat centraal in de gelijknamige tentoonstelling in het Kröller-Müller Museum (van 30 oktober 2009 tot en met 21 februari 2010)

Geen opmerkingen:

Een reactie posten